De energiecrisis legde het voorbije anderhalve jaar een aantal fundamentele tekortkomingen van de Europese markt bloot. Op voorstel van de Commissie werden al verschillende noodmaatregelen aangenomen, vooral in de gasmarkt. Denk aan de afspraken rond vraagreductie, groepsaankopen en de invoering van een prijsplafond voor de groothandelsprijs van gas. Maar omdat de volatiele gasprijzen ook hun weerslag hebben op de vorming van de elektriciteitsprijs, hebben de Europese leiders aan de Commissie gevraagd een voorstel uit te werken om de hele opzet van de elektriciteitsmarkt in Europa te hervormen.

Dat voorstel heeft de Commissie nu klaar. Anders dan waar landen als Frankrijk en Spanje om vroegen, wil ze de vorming van de elektriciteitsprijs niet loskoppelen van de gasprijs. Het principe van de ‘merit order’, waarbij de elektriciteitsbevoorrading verzekerd wordt door de inzet van zo goedkoop mogelijke energiebronnen, maar de uiteindelijke prijs bepaald wordt door de duurste gebruikte bron (doorgaans gas), blijft behouden. De Commissie onderzocht naar eigen zeggen alternatieven, maar die bleken niet werkbaar. Zo’n verregaande hervorming van de markt zou bovendien jaren aangesleept en investeerders voor grote onzekerheid geplaatst hebben.

“De huidige elektriciteitsmarkt zorgt al vele decennia voor een efficiënte, goed geïntegreerde markt”, zegt commissaris voor Energie Kadri Simson. “Maar door de schaarse levering op wereldschaal en Ruslands manipulatie van onze energiemarkten zien veel consumenten hun energierekeningen enorm stijgen. We stellen vandaag maatregelen voor die de stabiliteit en voorspelbaarheid van energiekosten in de EU zullen verbeteren.”

Lange termijn

In de plaats van een ontkoppeling van de elektriciteits- en gasmarkten kiest de Commissie voor de inzet van langetermijncontracten voor de levering van elektriciteit uit duurzame, en dus goedkopere energiebronnen, waarvan ze het gebruik wil aanmoedigen. De voordelen van die aanpak zijn legio, betoogt de Commissie. Consumenten en bedrijven wordt meer prijsstabiliteit gegarandeerd, de Europese industrie wordt competitiever en fossiele energiebronnen worden hoe langer hoe meer een aflopend verhaal.

Om producenten van hernieuwbare energiebronnen meer investeringszekerheid te garanderen, wil de Commissie dat de nationale overheden zogenaamde contracten ter verrekening van verschillen (contracts for difference, CFD’s) gaan afsluiten, die bovendien in beide richtingen werken. Dat houdt in dat de overheid over de brug komt als de marktprijs voor elektriciteit onder een bepaald niveau zakt, maar dat de producent omgekeerd een deel van zijn winst automatisch afgeroomd ziet als de prijs hoog oploopt. Die overwinsten moeten dan vervolgens proportioneel over alle gebruikers verdeeld worden.

Flexibel

Op de private markt stimuleert de Commissie het gebruik van stroomafnameovereenkomsten (power purchase agreements, PPA’s) en termijncontracten, die door hun focus op de lange termijn lagere prijzen moeten garanderen.

Europees commissaris voor de Green Deal Frans Timmermans hamert op de focus op hernieuwbare energie. “Dankzij hernieuwbare energie kunnen we energiesoevereiniteit bereiken en een einde maken aan onze afhankelijkheid van fossiele brandstoffen. We moeten onze marktstructuur actualiseren om ervoor te zorgen dat deze transitie zo snel mogelijk plaatsvindt en consumenten kunnen profiteren van de lagere kosten van hernieuwbare energie”, betoogt hij.

Ondanks deze focus op langetermijncontracten met een vaste prijs, die consumenten en bedrijven moet beschermen tegen prijsschokken en hen meer contractkeuze moet bieden, zal die consument in de toekomst nog steeds tegelijk voor een flexibel contract kunnen kiezen, om te kunnen profiteren van tijdelijk lagere elektriciteitsprijzen, bijvoorbeeld om zijn elektrische auto op te laden of zijn warmtepomp te gebruiken.

“Zo’n combinatie van dynamische en vaste prijzen handhaaft de incentives voor consumenten om hun vraag naar elektriciteit aan te passen, maar biedt ook zekerheid aan wie wil investeren in hernieuwbare energiebronnen, zoals zonnepanelen”, schrijft de Commissie in haar voorstel. Zo zal wie te veel elektriciteit produceert, deze moeten kunnen delen met zijn buren, in plaats van enkel terug in het net te kunnen injecteren. Kwetsbare consumenten zullen bovendien op meer bescherming kunnen rekenen door hen te vrijwaren van afschakeling, terwijl de lidstaten in geval van een crisis de consumptieprijzen langere tijd zullen kunnen reguleren.

Opgetogen

In een reactie zegt de Europese consumentenorganisatie BEUC bijzonder opgetogen te zijn met het verbod dat energieleveranciers wordt opgelegd om de prijs van hun vaste contracten te verhogen voor ze hun einddatum hebben bereikt. “Zeker omdat de meeste consumenten geen keuze hadden toen hun contract werd aangepast”, zegt directeur-generaal Monique Goyens. “Ook het feit dat de energieleveranciers nu gevraagd wordt om meer energie vroeger aan te kopen zal bijdragen aan het stabiliseren van de elektriciteitsprijzen voor consumenten. We hopen bij het Europees Parlement en de lidstaten hetzelfde ambitieniveau te zien.”

Die instellingen starten nu onderhandelingen over het wetgevend pakket van de Commissie. In het Berlaymontgebouw wordt gehoopt om die tegen de start van de volgende winter af te kunnen ronden.