Taal heeft voor Rita Depestel-Martynowki (1953) uit Ekeren geen geheim. Ze is germanist van opleiding, tolk, journalist en is gefascineerd door de wereld achter het IJzeren Gordijn. Ze woonde van 1978 tot 1981 in het toen nog communistische Polen. De jonge Rita gaf daar Nederlands aan de universiteit. Intussen werkte ze als verslaggever voor de VRT-radio en schreef ze voor Knack en De Standaard.

De brieven die ze vond op een zolder van het familiehuisje van haar Franse tante Clara triggerden Rita Depestel-Martynowski om in de familiegeschiedenis en haar eigen verleden te grasduinen. “Mijn Franse nonkel Marcel verzeilde in de Tweede Wereldoorlog in het Duitse gevangenenkamp Stalag VIIIc in het verre Sagan. Na zes jaar keerde hij als een wrak terug naar huis”, vertelt Rita Depestel-Martynowski. Tante Clara bewaarde de brieven in de originele enveloppen in een kist op zolder. Daar bleven ze tot de schrijfster ze ontdekte. Ze werd gefascineerd door het leven in Stalag VIIIc en de manier waarop Marcel zijn gevangenschap beleefde. “De eerste maanden gaf hij vanop afstand instructies aan zijn vrouw Clara om de boerderij te beheren”, vertelt de auteur. “Later vertelt hij over het kampleven en wordt hij steeds wanhopiger, maar klagen doet hij niet.

Naar Polen

De studies van de jonge Rita zaten er op. “Na een sobere studententijd was het een verademing om zelfverdiend geld te kunnen uitgeven aan andere zaken dan studieboeken”, schrijft Depestel-Martynowski in haar boek. De andere kant van de muur lonkte. Ze werd voor gek verklaard. Wie gaat er nu naar Polen? Maar ze zet door. In haar gloednieuwe rode Renault 5 rijdt ze richting het IJzeren Gordijn, op weg naar haar nieuwe baan aan de Universiteit van Wroclaw, het vooroorlogse Breslau. Haar verblijf daar situeert zich in de periode van de Poolse paus en Lech Walesa, van Solidarnośé en perestroika.

Veerle, Werle

Het hoofdpersonage van de roman heet Veerle Frion. De auteur koos voor die naam om duidelijk te maken dat het boek geen strikte autobiografie is. Eenmaal in Polen ontdekte de auteur via de figuur van Veerle (Werle,Wera voor de Polen) hoe het leven achter het IJzeren Gordijn zich afspeelt. Russisch was toen de tweede taal. Met een beetje geluk vond je een leraar Frans of Duits, maar voor de doorsneepool waren vreemde talen wat Chinees is voor ons. “Naar de Belgische radio luisteren, lukte niet. De Poolse televisie was een grote goednieuwsshow”, vertelt de auteur. “Journalistieke activiteiten uitoefenen was moeilijk. Je werd door het regime in de gaten gehouden.”

Depestel-Martynowski beschrijft tot in het detail het harde dagelijkse leven in het communistische Polen. Ze sleurt haar lezers mee door de troosteloze straten, naar lege winkelrekken met levenloze gevels en mensen waar geen glimlachje af kan – tenminste niet buitenshuis, want binnenshuis verandert alles. Tegelijk houdt de auteur de lezer in de ban met haar autobiografisch geïnspireerde speurtocht.

“De auteur verweeft moeiteloos de nakende val van het communisme in Polen met ongehoorde oorlogsbrieven uit de Franse tak van haar familie tot een doorleefd verhaal, waarin maatschappelijke omwentelingen en familiegeheimen met elkaar verstrengeld raken.” (Guy Poppe, oud-VRT Journalist).

“Meeslepend, indrukwekkend. Depestel-Martynowski laat geschiedenis en autobiografie in elkaar vloeien, in een soepele en vlotte taal. Een prachtboek! (Hendrik Vos, UGENT)

Op zondag 14 mei heeft er in 252cc, Veltwijcklaan 252 in Ekeren een aperitiefconcert plaats met duo Accell, Patrica George (accordeon) en Eline Duerinck (cello). Rita Depestel- Martynowski leest voor.

 (mawo)

Liefste Clara-Brieven van achter het IJzeren Gordijn‘ is uitgegeven door Ertsberg - 29,95 euro. Ook verkrijgbaar als e-boek, 15 euro.

www.duoaccell.be www.ertsberg.be