Op zijn 73ste grijpt Sus Dams uit Herentals nog met plezier naar de micro op het podium van het cultuurcentrum om de vertoning vlot in te leiden. Hij test de applausmeter. “Er zijn drie soorten applaus. het eerste is een applaus als u het goed vindt (er volgt bescheiden handgeklap uit de zaal). Het tweede is een enthousiast applaus (handen op elkaar en gejoel vanuit de zaal). En het derde is een geweldig applaus (gebrul vanuit de zaal).

Voor hem, in de zaal, zitten 350 scholieren van het zesde studiejaar van de Herentalse scholen, van scholen uit Vorselaar, Grobbendonk, Nijlen, Bouwel, Balen en Lille. In de namiddag komen er nog evenveel voor de ‘matinee’. “Zevenhonderd man voor lezingen over wetenschap en een show, dat is niet slecht, hé”, zegt Sus met Kempense bescheidenheid. “En we hebben interessante sprekers.”

Vriendendiensten

Dat zal wel zijn: professor Hans Van Dyck (UCL) vindt in volle examenperiode de tijd in zijn eigen Herentals de jeugd enthousiast maken voor wetenschap en zijn stadsgenoot, bioloog Joeri Cortens van Natuurpunt, doet hetzelfde. Die laatste ken je wellicht als lesgever van de Natuuracademie en ook door zijn optredens op radio en televisie. Voeg daarbij nog Arne Van Antwerpen, doctor in de wiskunde uit Mechelen, en je hebt een heel sterk podium.

“Die mannen doen dat als een vriendendienst”, legt Sus uit. En dat moet wel, want Sus heeft voor zijn wetenschapsshow van zijn nu al zesde wetenschapsshow voor de jeugd geen geld. “Alle onkosten die ik maak, moet ik gaan uitleggen bij Natuur en Wetenschap, een jeugdvereniging, die zélf geen euro teveel heeft”, zucht hij.

Daarom logeren drie chemiestudenten van de wereldberoemde universiteit van Leiden in Nederland aan de vooravond van hun optreden in ’t Schaliken bij Sus thuis. Want geld voor een hotel is er niet...

Sus maakt er geen punt van, het gaat er tenslotte toch om bij de Kempense jongelui enig enthousiasme voor wetenschap te laten ontluiken. “Ik krijg van de stad de zaal van ’t Schaliken aan de prijs die een erkende jeugdvereniging betaalt om ze af te huren, daar ben ik heel blij om, maar die 400 euro moet ik elders weer gaan schooien.” Hij laat voorzichtig een ballonnetje op: misschien willen ze volgend jaar de zaal toch eens gratis geven? “Tot voor corona vroeg ik aan de scholen een euro per leerling, nu twee. Maar daar kom ik niet mee rond. Zou het niet fijn zijn mocht de uitnodiging voor deze vertoning volgend jaar van de stad uitgaan?”

Het betere werk

Nadat Sus nog rap heeft uitgelegd wat een lepidopteroloog is (een vlinderdeskundige), springt een voorbeeld van deze verdienstelijke beroepsgroep op het podium. Professor Hans Van Dyck pakt in geen tijd de zaal in: “Als je wetenschapper wil worden, moet je en beetje een kind blijven. Je moet met verwondering naar de dingen kijken, dat is essentieel.”

De professor legt uit hoe hij thermometers in een vlinder stopt om hun lichaamstemperatuur te meten, want: “Insecten en veel andere dieren zijn voortdurend bezig met hun lichaamstemperatuur aan te passen aan hun omgeving. De zaal leert dat de enorme grote bek van een toekan ook fungeert als een radiator: om hitte af te geven als het te warm wordt. Van Dyck besluit met de titel van een boek van chimpanseedeskundige Frans de Waal: ‘Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn?’

Tijd voor Joeri Cortens. Die ging als snotaap graag vissen, tot er eens een ijsvogel op zijn hengel kwam zitten. Toen besloot hij dat het interessanter was om vogels te observeren en later bioloog te worden. Aan de hand van voorbeelden legt hij uit dat ‘je beter een goed idee kunt pikken, dan het zelf uit te vinden.’ Terugkerend naar zijn ijsvogel, legt Cortens uit dat de neus van een hogesnelheidstrein door de ingenieurs is afgekeken van de ontzettend aquadynamische snavel van een ijsvogel. “Door de lucht klieft zo’n vorm ook goed, dan noemen ze dat aëreodynamisch.”

Cortens blijft nog een tijdje bij dit soort lumineuze uitvindingen van de natuur. Wieken van windmolens die minder lawaai maken? Geef ze dan het patroon van de gekartelde zijkant van de vinnen van walvissen: ze snijden dan makkelijker door de wind.” Dingen die wij overnemen van andere dieren voor onze technologie, dat heet bio-mimicry en Corstjens illustreert het met fraaie foto’s. Zoals die van een venster dat beschreven is met een stift die UV-licht afgeeft. Wij zien dat niet, maar vogels wél, zodat ze er niet tegenaan vliegen.

Wiskundige Arne Van Antwerpen laat tot slot zien dat wiskunde allesbehalve saai hoeft te zijn met schitterende beelden van een moeilijke term uit de wiskunde: fractalen.

België-Nederland

Het leukste moet dan nog komen: de battle tussen student Niels van Technopolis, het Vlaamse doe-centrum voor wetenschap in Mechelen, en drie studenten van de universiteit van Leiden. Het gaat erom wie de meeste spectaculaire proef op het podium uitvoert. Niels begint er goed aan door methaan en zuurstof te laten ontploffen, maar die van Leiden kunnen ook iets: ze gieten vloeibare stikstof van -196 °C over de hand van een zaalvrijwilliger. Het meisje overleeft. Het enthousiasme in de zaal stijgt nog als Niels dingen in brand steekt, inclusief de arm van de vrijwilligster. Ook hier hoeft geen EHBO aan te pas te komen. Maar echt in het rood gaat de applausmeter als Niels een emmer water met een emmer vloeibare stikstof bijeen kapt: BOENK! Gelukkig heeft hij iedereen vooraf gewaarschuwd om de oren te bedekken.

Nou, dat kunnen wij beter, denken die van Leiden en die sleuren een heel vat op het podium. De verwachtingen in de zaal zijn hoog gespannen. Na wat chemisch abracadabra met stikstof doet de zware knal die volgt het cc daveren. Het gejuich van het publiek, haalt moeiteloos categorie drie: ‘geweldig applaus’.

Sus Dams straalt na afloop: “Wij moeten aan kinderen geen wetenschap doceren. Wij moeten wetenschap verkopen. Het zou kunnen dat ze in zes jaar lagere school geen enkele leraar tegenkomen die in hen de vonk voor interesse in wetenschap ontsteekt. Maar misschien gebeurde het zonet hier wel.”