Toen Zoersel in maart 2018 als pionier de eerste natuurbegraafplaats in gebruik nam in het bijzijn van toenmalig Vlaams minister van Omgeving, Natuur en Landbouw Joke Schauvliege (CD&V), gaf een kwart van de Vlaamse gemeenten aan ook plannen in die richting te hebben.

Intussen zijn het er zes. Ravels opende afgelopen weekend nog een natuurbegraafplaats. Zoersel legt het meeste gewicht in de schaal, want daar zijn er al twee. Na Halle kwam er nog een natuurbegraafplaats bij in deelgemeente Sint-Antonius. Voor een derde, in deelgemeente Zoersel, zijn gesprekken lopende met het Agentschap Natuur en Bos.

Afbreekbare urne

Dat Zoersel zo hard aan de kar trekt, komt vooral door oud-burgemeester, huidig schepen van Sociale Zaken en Welzijn en Vlaams parlementslid Katrien Schryvers (CD&V) die de tekst van het decreet schreef. Een kist met een lichaam begraven op een natuurbegraafplaats zoals in Nederland wel mag, is hier nog niet toegelaten. Alleen uitstrooiing en het begraven van as in een afbreekbare urne, vaak nog met een stek van een inheemse boom of heester erbij, is hier toegelaten.

“75% van de overledenen in Vlaanderen wordt tegenwoordig al gecremeerd”, vertelt Schryvers. “De nood om een kist of een lichaam in een lijkwade in de natuur te begraven is hier dus niet zo groot. Ik denk ook dat een compleet lichaam in een bos begraven voor Vlaanderen op het moment dat we de tekst unaniem goedgekeurd nog een brug te ver was. Asresten die opgaan in de natuur: daar kan niemand iets op tegen hebben. Ik vind het zelf een gevoel van vrijheid uitstralen.”

Op de natuurbegraafplaats in Halle zijn intussen 39 overledenen uitgestrooid sinds 2018 en 23 in een afbreekbare urne begraven. In Sint-Antonius, waar de natuurbegraafplaats in 2019 opende, zijn er al 36 mensen uitgestrooid en 19 in een urne begraven. Sint-Antonius telt op zich meer inwoners dan Halle. Vooral in 2021 was er in Sint-Antonius een opvallende piek met twintig asverstrooiingen en 7 begraven urnes. In totaal werden in 2021 in Zoersel op beide natuurbegraafplaatsen 24 niet-inwoners in de natuur ter aarde besteld. Dit jaar waren er al 28 natuurbegravingen in Zoersel, waarvan negen niet-inwoners.

Palliatieve Zorg

“Wat aantoont dat er vraag naar is. Mensen met zo’n wens beginnen rond te kijken en komen dan al gauw in Zoersel uit”, vertelt Katrien Schryvers. “Ik herinner me een mail van Coda Palliatieve Zorg in Wuustwezel. Het schonk die dame rust te weten dat ze bij ons terecht kon. Een natuurbegraving kan heel helend werken.”

Op een natuurbegraafplaats zijn geen naamplaatjes of ornamenten toegestaan. Al zien we wel wat houten boomschijven met een naam op aan takken hangen, en een tekening liggen. Eén plek is versierd met pompoentjes. Er echt tegen optreden doet de gemeente niet. “Uiteindelijk composteert dat ook wel weer allemaal”, zegt Schryvers.

In Antwerpen is door uitvoering van Schryvers’ voorstel van decreet ook uitstrooiing op de Schelde mogelijk gemaakt. Ze is nooit zelf in Nederland op prospectie gegaan om ideeën op te doen. Nederland is eigenlijk ook niet het echte gidsland op het vlak van natuurbegraafplaatsen, al is de eerste natuurbegraafplaats Westerwolde daar al 70 jaar oud. Groot-Brittannië heeft driehonderd natuurbegraafplaatsen. Daar is het concept al decennia ingeburgerd.

“Zelf ben ik me meer in het thema gaan verdiepen, toen ik eens te gast was bij het programma De Inspecteur op de radio. Die getuigenissen van luisteraars grepen mij aan”, zegt Schryvers. “Een dochter vertelde dat ze de as van hun moeder hadden uitgestrooid op de Kalmthoutse Heide. Ze wisten dat hun moeder dat liefst zo wilde, dus op dat vlak was het een positieve beleving. Maar tegelijkertijd voelden ze zich lastig, omdat ze wisten dat het niet mocht, en het dus in het geniep moest. Dat vond ik erg. Wie een dierbare wil uitstrooien in de eigen tuin, mag dat ook. Maar wat als je dan je huis verkoopt?”

Of Katrien Schryvers zelf een natuurbegraving zou zien zitten? “Uitstrooien in de duinen lijkt me wel wat. Ik hou veel van onze kust. Eigenlijk zouden de kustgemeenten er ook werk van moeten maken om zo’n plek in de duinen te voorzien waar het mogelijk is. Het idee van opgaan in de natuur zegt me zeker iets. Mijn moeder is overleden toen ze pas vijftig was. Ik merk dat het bij relatief jong gestorven mensen moeilijker is als concessies aflopen. We hebben haar intussen laten cremeren en bijzetten bij vader. Het is altijd een persoonlijke afweging. Als het mensen helpt in hun verdriet, moet je dat doen. Zelf vind ik de idee van ‘hier groeit nieuw leven, uit oud leven’, met zo’n boomstek, heel helend.”

Tuin van actrice

De natuurbegraafplaats van Halle was vroeger de tuin van de in de jaren zestig en zeventig relatief bekende actrice Yolande Markey. Bij haar overlijden op haar 82ste in 2013 schonk zij haar villa en tuin met achterliggend bos aan de gemeente, omdat ze sinds 1979 heel graag in Halle-Zoersel gewoond had. Haar zoon erfde alleen wat wettelijk verplicht was. Haar legaat aan de gemeente werd geraamd op een waarde van 2,2 miljoen euro. Buren zagen de blonde actrice die laatste jaren nog maar zelden. Maar áls ze buiten kwam, was dat in stijl. Zelfs de vuilniszakken buitenzetten deed ze met een hoed op.

Het was Markeys laatste wens dat haar villa een culturele invulling zou krijgen. De Halse toneelvereniging Willen Is Kunnen nam daar intussen haar intrek. Dat haar bos de eerste natuurbegraafplaats van Vlaanderen zou worden, had Yolande Markey waarschijnlijk zelf nooit kunnen bedenken.

Wat een natuurbegraafplaats voor nabestaanden betekent, kan Ann De Winter-Kegels uit Schilde getuigen. Haar moeder, Emmy Kegels, overleed op 11 december 2021 op 90-jarige leeftijd, vredig in haar slaap. Een week later werd ze in een biologisch afbreekbare urne begraven op de natuurbegraafplaats van Sint-Antonius (Zoersel). Voor haar familie was het een heel bewuste keuze voor de natuur.

“Mijn moeder droomde er haar hele leven van om in een bos te kunnen wonen. Maar ze heeft meer dan dertig jaar in Oud-Berchem gewoond, binnen de ring. Pas de laatste acht jaar van haar leven kwam haar droom om in een bos te kunnen wonen, nog uit”, vertelt dochter Ann De Winter-Kegels. “Omdat ik in Schilde woon en haar dichter bij mij wilde, is ze van Antwerpen naar de serviceflats van Onze-Lieve-Vrouw van Troost in Zandhoven verhuisd. Vanuit haar raam zag ze recht op een bos. Héérlijk vond ze dat. Ze had vroeger in haar jonge jaren nog paardrijlessen gegeven in Antwerpen. In Zandhoven woonde ze vlakbij manege De Kraal. Zolang ze kon, ging ze bijna dagelijks te voet naar de paarden kijken daar. Pas de laatste tien maanden van haar leven is ze van de flatjes naar een rusthuiskamer verhuisd.”

Omdat ze wist dat haar moeder zo hard van een bos kon genieten, ging Ann op zoek naar een natuurbegraafplaats. “Het was een voorrecht dat we er eentje zo dichtbij huis vonden, in Sint-Antonius. Omdat moeder geen inwoner van Zoersel was geweest, moesten we 300 euro betalen. Maar we hadden dat er graag voor over, want het is een prachtige plaats. Bij de urne, hebben we een Japanse esdoorn geplant. De overledene wordt geëerd door iets nieuws te creëren.”

Eekhoorn

In juni op de verjaardag van haar moeder ging Ann nog naar de esdoorn kijken. “Het geeft mij veerkracht, om die bladeren te horen ruisen. Als ik in dat bos de wind langs mijn wang voel glijden en een vlinder zie fladderen, lijkt het alsof mijn moeder mij een kusje komt geven. Ik heb er al een eekhoorn gezien. Je voelt er de kringloop van het leven. Op 25 december, twee weken nadat mijn moeder rustig in haar slaap was vertrokken, vertelde mijn dochter me dat ze zwanger was. Mijn moeder heeft geen makkelijk leven gehad. Als ik dan hier haar esdoorn zie groeien en verkleuren, zie ik haar stralen. Deze natuurbegraafplaats biedt mij troost en gemoedsrust. Het is een uniek verhaal. Iedereen haalt eruit, wat eruit te halen is voor hemzelf.”