Benjamin List (1968, verbonden aan het Max-Planck-Institut für Kohlenforschung) en David MacMillan (1968, verbonden aan Princeton University) ontwikkelden in 2000, onafhankelijk van elkaar, een derde type katalyse met kleine organische moleculen. Daar vallen ze nu mee in de prijzen. “Dit concept voor katalyse is even simpel als geniaal. Velen vroegen zich af waarom ze er zelf niet eerder aan hebben gedacht”, zei Johan Åqvist, voorzitter van het Nobelcomité voor Chemie.

Veel chemische reacties verlopen traag of inefficiënt. Katalysatoren kunnen reacties versnellen en de benodigde energie verlagen, zonder zelf verbruikt te worden. Katalysatoren zijn onmisbaar voor het produceren van stoffen op industriële schaal. Onderzoekers dachten lang dat voor de katalyse van reacties complexe enzymen of grote metaalcomplexen nodig waren, tot List en MacMillan op de proppen kwamen met het idee om kleine moleculen als katalysatoren te gebruiken.

Simpel en goedkoop

MacMillan gebruikte aanvankelijk moleculen met een metaalkern als katalysator. Deze moleculen waren kwetsbaar, bijvoorbeeld voor vocht, en MacMillan vroeg zich daarom af of een stabieler molecuul als katalysator te gebruiken was. Hij ontwikkelde organische moleculen die inderdaad een reactie konden katalyseren die leidde tot ringvormige moleculen. MacMillan muntte de term ‘organokatalyse’ voor deze methode.

List gebruikte het aminozuur proline om een reactie te katalyseren waarbij twee koolstofatomen aan elkaar worden gesmeden. Proline is een simpel en goedkoop bestanddeel van eiwitten. Proline bleek zelfs in staat de omzetting van moleculen in een specifiek ‘spiegelbeeld’ (isomeer) te katalyseren.

986.000 euro

Het geldbedrag dat met de Nobelprijs gepaard gaat is dit jaar vastgesteld op 10 miljoen Zweedse kronen, ongeveer 986.000 euro. List en MacMillan krijgen elk de helft van de prijs.