De bal ging aan het rollen toen veilinghuis Bernaerts uit Antwerpen in zijn herfstcatalogus de verkoop aankondigde van het beeld. Leden van de kerkraad reageerden verrast en vroegen aan historicus Patrick De Greef om de juistheid van de informatie na te gaan. En inderdaad, het beeld bleek ooit in de zuidelijke dwarsbeuk te hebben gestaan als onderdeel van een groter altaarstuk.

“Over de geschiedenis van dat altaar is weinig bekend. Er is ruimer wetenschappelijk onderzoek nodig, maar een eerste studie heeft ons toch al een en ander bijgebracht”, zegt hij. Vermoedelijk was het destijds het broederschap van Onze-Lieve-Vrouw van de Zeven Weeën dat het altaar liet vervaardigen. In 1626 lieten de beheerders een bedevaartsroute aanleggen met haltes in de hele parochie. Ze begon en eindigde in de kerk.

“Om de devotie aan te wakkeren, werd in het begin van de 18de eeuw een nieuw altaar besteld dat als laatste statie moest dienen. Het stelde de Kruisverheffing voor, de tenhemelopneming van het kruis. Het was in die 18de eeuw wellicht een van de vroegste voorbeelden van een altaar met beeldhouwwerk. De eeuw zonder schilderijen noemen wij hem wel eens”, legt De Greef uit.

Zwaar luchtbombardement

Maar een zwaar luchtbombardement aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, op 19 april 1944, teisterde de kerk zwaar. Het dak brandde volledig af. Om de losstaande gevels te stutten was er geen hout voorhanden. Tot overmaat van ramp blies daardoor een stormwind ook nog eens de punt van de zuidelijke dwarsbeuk om. “Tijdens de instorting gingen er grote brokstukken door het gewelf. Ze brachten schade toe aan het orgel en aan het altaar dat er net naast stond. Vandaag is dat de plek waar Rubens’ drieluik De Wonderbare Visvangst hangt”, vertelt de historicus.

Net dat schilderij heeft ervoor gezorgd dat het altaarstuk in 1965 verdween uit de kerk halfweg de Onze-Lieve-Vrouwestraat. Jan Lauwers, die de restauratie leidde, had een voorliefde voor de zuivere lijn van de gotische architectuur. “In zijn ogen was de barokke aankleding eerder een bezoedeling dan een meerwaarde. Kunstkenners vonden dat de Rubens opnieuw zijn originele plaats moest krijgen. Zo werd het altaar uiteindelijk afgebroken”, stelt Patrick De Greef.

Beloning aannemer voor zijn werk?

Na een vluchtig onderzoek in de boekhouding van de kerk bleken er niet meteen uitgaven terug te vinden voor de koop. “Wat het vermoeden versterkt dat de aannemer indertijd het afgebroken materiaal mocht houden, in ruil voor zijn werk. Waarschijnlijk heeft hij het centrale beeld zorgvuldig uitgezaagd, ingekort en mee naar huis genomen”, geeft De Greef aan.

Het beeld stelt een engel voor die het kruis ten hemel draagt. De kerkraad en de stad zijn voor de veiling overeengekomen om niet tegen elkaar op te bieden. “We hadden vooraf een plafond ingesteld: 10.000 euro”, zegt voorzitter Hugo De Cleyn van de kerkraad. Uiteindelijk was er nog één andere bieder, maar Mechelen haalde het uiteindelijk met 9200 euro. De volgende stap is nu een restauratie. Het zachte lindehout waaruit het beeld is gesneden, is een geliefkoosd biotoop van houtworm.

“De talrijke uitvlieggaten verraden dat de kern zwaar is aangetast. Dat moeten we dringend aanpakken. Eens dat gebeurd is, kan het beeld in 2018 of 2019 definitief opnieuw een plek krijgen in de kerk”, zegt Patrick De Greef nog. Voor de aankoop krijgt de kerk nu een subsidie van de stad. “Onze-Lieve-Vrouw over de Dijle is een van onze acht historische kerken. Dat zijn allemaal schatkamers die een groot deel van het rijke verleden van onze kunststad herbergen”, stelt schepen van Cultuur Björn Siffer (Groen).