Door de wet van 9 juli 1997 kregen de hoven van beroep de mogelijkheid om aanvullende kamers (AK) op te richten om hun gerechtelijke achterstand terug te dringen. In die 31 nieuwe kamers (waarvan 10 in Brussel, 7 in Gent en 5 in Antwerpen) zouden ook advocaten met twintig jaar balie-ervaring als plaatsvervangend raadsheer kunnen zetelen. Net zoals universiteitsprofessoren die twintig jaar aan een rechtsfaculteit doceerden of gepensioneerde magistraten. De maatregel was voorlopig, hij kwam er omdat er een "noodtoestand" was. Hij was bedoeld om een historische achterstand in burgerlijke, fiscale en handelszaken weg te werken.

In 2001 werden de AK verlengd en werd hun bevoegheid zelfs uitgebreid. Voortaan konden alle zaken waarvoor binnen de zes maanden nadat de advocaten volledig klaar waren met hun dossier, geen datum om te pleiten kon worden gevonden, door die AK worden behandeld. Daardoor kregen de AK telkens een nieuwe stock.

De voorlopige noodmaatregel van de AK werd telkens opnieuw verlengd. In totaal al vijf keer. Hij loopt nu af op 13 februari 2010. Justitieminister Stefaan De Clerck stelde voor om er nu definitief mee te stoppen. Maar omdat hij een "uitdovingsscenario" wil uitschrijven, wil hij de kamers nog één keer verlengen met een jaar.

WERKT HET SYSTEEM NOG?

De aanvullende kamers hebben een kader van 160 magistraten (waarvan 30 in Antwerpen en 54 in Brussel). 75% zetelt ook effectief (111 in totaal, 47 in Brussel en 24 in Antwerpen).

Het systeem wordt momenteel eigenlijk alleen nog in Brussel grondig benut. In Luik zijn er geen aanvullende kamers meer sinds 1999, in Bergen niet meer sinds 2005. In Antwerpen zakte het aantal arresten voor deze kamers van 366 in 2005 naar 117 in 2009, in Gent was er een daling van 150 in 2004 naar 24 in 2009.

Ook in Brussel is er een dalende trend, maar daar worden toch nog wel wat arresten geveld. In 2004 1.200, in 2009 nog 658.

WAAROM IS IEDEREEN TEGEN?

De Clerck zegde dat het systeem nu al 13 jaar loopt en dat ondertussen bijna iedereen tegen is (behalve Brussel).

Waarom?

* Het is een tijdelijke, voorlopige maatregel, die nu al 13 jaar duurt. Het Arbitragehof vond op 3 maart 1999 dat deze maatregel alleen maar door de beugel kon omdat hij tijdelijk en uitzonderlijk was. Dat is hij niet meer, gezien meerdere verlengingen en gezien de bevoegdheidsuitbreiding van de AK. De maatregel zou dus volgens het Grondwettelijk Hof wel eens de Grondwet kunnen schenden.

* De balies zijn tegen en in bepaalde rechtsgebieden (zoals Gent en Luik) weigeren ze resoluut om hieraan mee te werken. De advocaten menen dat ze niet tegelijkertijd voor een kamer van het Hof kunnen pleiten en daarna dan weer als raadsheer in een AK van hetzelfde Hof zetelen om een geschil te beslechten. Beide functies - pleiten en rechtspreken - zijn volgens de balies onverenigbaar en het feit dat ze door sommige advocaten toch gezamenlijk worden uitgeoefend, schept veel verwarring bij de rechtsonderhorige. Volgens de balies ondermijnt dit systeem zelfs het geloof in de onafhankelijkheid van het gerecht.

* De verschillen in toepassing tussen de Hoven van Beroep zijn te groot. Luik is bijna onmiddellijk met het systeem gestopt, terwijl Brussel er nog veel mee werkt.

* De meeste hoven, de Adviesraad voor de Magistratuur, de Hoge Raad voor Justitie, de Orde van Vlaamse Balies zijn tegen de aanvullende kamers.

WAT WIL DE CLERCK?

De Clerck wil dus stoppen met de AK. Hij meende dat de problemen van de gerechtelijke achterstand opgevangen kunnen worden door de benoeming van 25 raadheren (van wie telkens 9 in Antwerpen en Brussel) en 4 substituut-procureurs generaal "in overtal". Dat gebeurde als gevolg van allerlei protocollen die de minister van Justitie afsloot met de hoven van beroep. Eveneens om de gerechtelijke achterstand terug te dringen. Ook deze laatste maatregel was "tijdelijk". Hij loopt af op 22 december 2010.

De Clerck wil nu beide maatregelen (de werking van de aanvullende kamers én de werking van de raadsheren in overtal) gezamenlijk evalueren en daarom moeten ze volgens hem ook gezamenlijk stoppen. "De werklastmeting is bezig in Bergen en Antwerpen onder leiding van drie magistraten en nog eens twintig mensen van de federale overheidsdienst justitie. Tegen het einde van het jaar zullen de eerste resultaten bekend zijn. Dat is een goed moment om beide maatregelen gezamenlijk te evalueren".

De minister stelde voor om de aanvullende kamers nog met één jaar te verlengen, zodat deze "voorlopige" maatregel min of meer samen stopt met die van de raadsheren in overtal. Ondertussen kan een "uitdovingsscenario" worden uitgeschreven. In de nieuwe periode van een jaar zullen de AK nog altijd nieuwe zaken kunnen aannemen.

WAT VINDT DE MAGISTRATUUR?

De Hoven van Beroep waren alle vijf vertegenwoordigd tijdens de gezamenlijke debatten van de Kamercommissie Justitie met de Senaatscommissie Justitie. Vier hoven vinden dat de AK's moeten worden afgeschaft.

Raadsheer Moens van het Brusselse Hof van Beroep noemde de verlenging van de aparte kamers als enige "absoluut noodzakelijk".

Hij zegde echter ook dat hij geen plaatsvervangers meer vindt omdat die zo weinig betaald worden, amper 50 euro bruto per zittingsuur. "En dan nog alleen als ze deel uitmaken van zo'n aparte AK, niet als ze invallen voor een zieke raadsheer in een gewone kamer. Voor het werk buiten de zitting krijgen ze niets". Een studie van het Brusselse Hof had volgens Moens aangetoond dat je per zittingsuur eigenlijk zes werkuren moet rekenen, zodat de vergoeding zou moeten worden verzesvoudigd.

Moens klaagde er verder over dat tussen de 10 en de 14% van zijn magistraten niet op het hof werken, omdat ze allerlei andere taken op zich nemen.

De Clerck verdedigde zich: "Het Brusselse Hof heeft 71 gewone raadsheren. Daarvan zijn 70 functies bezet. Bovendien neemt het Hof gewoon geen maatregelen om de gerechtelijke achterstand terug te dringen".

De minister gaf toe dat er een oplossing moet worden gevonden voor al die gedelegeerde magistraten, die elders functies vervullen. Maar hij gaf het Brusselse Hof toch een flinke veeg uit de pan. Hij verwees naar een nieuwe audit van de Hoge Raad voor Justitie (HRJ) in opdracht van de parlementaire Fortiscommissie.

Die audit is ronduit vernietigend: "Het Brusselse Hof van Beroep heeft anderhalf jaar lang niets gedaan met de aanbevelingen van de Hoge Raad voor Justitie (HRJ) uit april 2008 om de werking van het Brusselse Hof te verbeteren. Er is nog altijd geen actieplan om de aanbevelingen van april 2008 uit te voeren, er is geen werkgroep opgericht, er zijn geen verantwoordelijken aangeduid om de aanbevelingen op te volgen, er werden geen termijnen vastgelegd waarbinnen ze moeten worden gerealiseerd".

Ook met een "serieuze en professionele evaluatie die het Brusselse Hof van zichzelf maakte in oktober en december 2006 en die leidde tot 200 (!) voorstellen om de werking van het hof te verbeteren, gebeurde niets". De HRJ noemt dit "onbegrijpelijk". De HRJ wil dat er zo snel mogelijk een "bekwame en krachtdadige korpschef komt" om de aanbevelingen uit te voeren.

De HRJ stelt vast dat het aantal correctionele zaken (waarover de hier besproken wettelijke hervormingen overigens niét gaan, nvdr) dat nog moet worden afgehandeld in 2009 met 30% is toegenomen in vergelijking met de periode van 2003 tot 2008. Een initiatief dat werd genomen om deze achterstand terug te dringen kon niet doorgaan omdat het Brusselse Hof de assisenzaak tegen Marcel Habran moet overdoen!

Bij de burgelijke kamers neemt de wachttijd om een zaak te behandelen opnieuw toe. Op 1 september 2006 was hij 18,2 maanden, op 1 september 2009 alweer 22,8 maanden. Het aantal burgerlijke eindarresten bij het Hof is met 13,3% gedaald sinds 2006. Maar toch werken de raadsheren sneller: in 2008 konden ze 86% van de arresten uitspreken binnen de drie maanden nadat de zaak in beraad was genomen, tegen slechts 75% in 2006. De HRJ pleit tenslotte voor een niewe wet die een strenge evaluatie van de korpschefs mogelijk maakt. Het rapport wordt gezien als een serieuze kritiek gezien op het beleid van de vorige korpschef Guy Delvoie.

(Maar die had de nieuwe achterstanden voorspeld omdat ze volgens hem voortvloeien uit de Wet-Onkelinx om de gerechtelijke achterstand te bestrijden en bovendien was het als Vlaams raadsheer-voorzitter bepaald niet makkelijk om de wereldvreemde, grotendeels Franstalige Brusselse magistratuur te leiden, nvdr)

De Clerck haalde deze audit aan, maar raadsheer Moens van het Brusselse Hof reageerde niet meer op zijn bedenkingen.

WAT VOND DE OPPOSITIE?

Volksvertegenwoordiger Stefaan Van Hecke (Groen!) zegde dat "men nu al 12 jaar aan het blussen is, terwijl er structurele maatregelen nodig zijn en die zijn er momenteel niet". De Groenen zijn tegen de verlenging van de AK. Van Hecke wil de gerechtelijke achterstand oplossen door een pool van raadsheren te creëren die kunnen ingezet worden waar dat nodig is.

"We zouden minstens moeten bepalen dat ze niet meer mogen worden gebruikt voor fiscale zaken. De Commissie Georganiseerde Fiscale Fraude wees op belangenvermening: sommige advocaten, die ook universiteitsprofessor zijn, zetelen als plaatsvervangend raadsheer en proberen zo in fiscale zaken een nieuwe rechtspraak te scheppen. Die belangenvermenging kan niet". De Kamercommissie ging echter niet op Van Hecke's voorstel in: er komt geen uitzondering voor fiscale zaken.

Senator Hugo Coveliers (VLOTT) betoogde dat de argumenten die in dit debat werden aangehaald om de AK's te verlengen precies dezelfde zijn als die uit 1997. "In de jaren negentig was er al een 'Munas'-werklastmeting bij de hoven, maar men deed er niets mee. Bovendien is het corruptogeen dat je als advocaat moet pleiten voor twee collega's, die de dag voordien samen met jou gepleit hadden. Men kan de AK's niet meer verlengen want er is geen noodsituatie meer. Nood is immers niet voorzienbaar en deze toestand kon wel voorzien worden".

Coveliers betoogde dat het parlement door deze nieuwe verlenging van de AK's, niet alleen het Grondwettelijk Hof negeert "zoals het doet in de zaak-Brussel-Halle-Vilvoorde, maar zelfs uitdrukkelijk het omgekeerde doet van wat het Grondwettelijk Hof wil. Het parlement neemt dus ongrondwettelijke beslissingen."

Volksvertegenwoordiger Renaat Landuyt (sp.a) was tegen de AK, maar hij vreesde dat ze "binnenkort misschien weer nodig zullen zijn omdat minister De Clerck langer wacht met het uitschrijven van vacatures, zodat de gerechtelijke achterstand weer kan groeien".

De Kamercommissie Justitie keurde de regeling om de aanvullende kamers met één jaar te verlengen goed. Officieel heeft die regeling de bedoeling om de AK af te schaffen, maar dat staat niét in de resolutie die is goedgekeurd.

De Clerck beloofde wel dat ze worden afgeschaft na een groot debat over het systeem in het najaar, als de eerste resultaten van de werklastmeting klaar zijn.

HOE DE MAATREGEL PLAATSEN?

De maatregel kadert in een serie andere maatregelen om de magistratuur beter te laten werken, die het parlement de voorbije weken stemde:

1. Op 20 januari besloot de Kamercommissie Justitie op voorstel van Olivier Maingain (FDF) dat rechters tot 73 jaar mogen werken in plaats van tot 70 jaar. Momenteel moeten rechters op hun zevenenzestigste met pensioen. Alleen de magistraten van het Hof van Cassatie werken door tot ze 70 jaar zijn. Al in 2003 werd beslist dat ook de andere magistraten als plaatsvervangend rechter mogen zetelen tot ze zeventig zijn, zo ze dat willen. De regeling geldt ook voor raadsheren.

De Kamercommissie Justitie besloot nu dat ze dit mogen doen tot ze 73 jaar zijn. "Er is immers behoefte aan extra personeel", zo luidt de motivering. Zo'n 70 magistraten zouden in aanmerking komen voor de nieuwe maatregel. Ruim een derde van de werkende rechters is ouder dan 55 jaar. In de privésector is nog 7% van het personeel ouder dan 55 jaar.

2. Op 21 januari besloot de plenaire Kamer dat ook notarissen plaatsvervangend raadsheer kunnen worden. Dat kan nu nog niet en men vindt geen plaatsvervangende raadsheren meer voor de AK's, die men dan toch wil afschaffen. Notarissen kunnen nu al wel plaatsvervangend vrede- of politierechter worden en bovendien plaatsvervanger in de rechtbanken van eerste aanleg, de arbeidsrechtbanken en de rechtbanken van koophandel. Momenteel telt België 21 notarissen die plaatsvervangend rechter zijn.

3. Tegelijkertijd nam De Clerck een aantal besparingsmaatregelen. De minister moet 20 miljoen besparen op personeel en hij wil dat o.a. doen door de vacatures voor magistraten minder snel in het staatsblad te publiceren: nog slechts één keer per twee maanden. Gevolg hiervan zal zijn dat een vacature nog minder snel wordt ingevuld dan nu. De huidige wachttijd is minstens negen maanden, gezien de logge procedure. Dat zal dus nog langer gaan duren, waardoor vermoedelijk ook de gerechtelijke achterstand weer zal toenemen.

BEDENKING

Het beleid is contradictorisch: een tijdelijke noodmaatregel wordt eens te meer met een jaar verlengd met de bedoeling om hem af te schaffen. Terwijl er op termijn géén behoefte meer schijnt te zijn aan de AK's, maakt men het toch mogelijk dat raadsheren tot hun drieënzeventigste in die AK's gaan zetelen en dat ook notarissen daar kunnen gaan zetelen. Om de achterstand terug te dringen.

Anderzijds vertraagt De Clerck de publicatie van vacatures, zodat de gerechtelijke achterstand weer zal toenemen. Het lijkt allemaal nogal besluiteloos, het lijken eveneens maatregelen in de marge.

Lees ook:

Antwerps Hof tegen verlenging van kamers tegen gerechtelijke achterstand

Guy Delvoie becritiseert nieuwe wet op de gerechtelijke achterstand