1. DE PROBLEMEN VAN DE GERECHTSTOLKEN

Artikel 6 van het Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens leert dat iedere verdachte recht heeft op kosteloze bijstand door een tolk. Door de wet van 3 mei 2003 ('de wet-Marchal') werd dit recht bevestigd, ook voor de burgerlijke partijen. Met de uitoefening van die rechten heb je in België veel problemen. Wat zijn de belangrijkste problemen in vervand met gerechtstolken en -vertalers?

* Ze hebben geen statuut, iedereen met een blanco strafregister die beweert een bepaalde taal te spreken kan gerechtstolk worden. Er is geen deontologie en geen tuchtstatuut. Daardoor zijn de tolken niet beschermd, maar er zijn ook serieuze misbruiken mogelijk, tot zelfs samen onder één hoedje spelen met verdachten.

* Er is geen nationaal register van alle beëdigde tolken, waaruit politie en rechtbanken moeten putten. Zo kan het zijn dat een Brussels onderzoeksrechter geen Portugese tolk vindt, omdat hij alleen de tolken van zijn eigen arrondissement kent en daardoor een verdacht niet kan aanhouden.

* De procedures om tolken te screenen (na te gaan of hun kennis van het Nederlands en van de taal die ze beweren te spreken) en om tolken te beëdigen verschillen overal: in Antwerpen gebeurt dat collectief bij de rechtbank van eerste aanleg, in Gent gebeurt dat bij de vrederechter.

* Er is geen eenvormige opleiding, zodat sommige gerechtstolken, politiemensen of rechters niet goed weten hoe ze zich moeten gedragen tijdens een verhoor waar tolken bij zijn. Eigenlijk bouwde alleen de Antwerpse Lessiushogeschool een degelijke opleiding uit, waarvoor zich jaarlijks zo'n 100 kandidaten aanmelden en uiteindelijk toch 50 de lessen volgen. Sommige gerechtstolken hebben echter helemaal geen opleiding daarvoor gekregen.

* De betaling verloopt volgens een discriminerend systeem: de tarieven verschillen al naargelang de taal van waaruit wordt getolkt, terwijl het meestal toch om de moedertaal van de tolk gaat. Betalingen verlopen niet altijd even snel en dan moet er nog bezuinigd worden.

* De Commissie voor de Modernisering van de Rechterlijke Orde (CMRO) klaagde in zijn jaarverslagen van 2010 en 2011 een aantal misbruiken aan, die volgens de CHRO tot te hoge kosten voor de gerechtstolken en -vertalers aanleiding gaven: vriendjespolitiek bij de keuze van tolken omdat er geen beurtrol was, misbruiken met wachtvergoedingen en dringende vergoedingen, dubbel aangerekende verplaatsingskosten (als de tolken in twee kamers van dezelfde rechtbank moeten gaan tolken); sommige politiediensten deden te vaak een beroep op bevriende tolken die ver wonen, terwijl goedkopere, dichterbij wonende tolken beschikbaar zijn; vertaalde dagvaardingen aan 10 Roemeense beklaagden worden tien keer aangerekend, terwijl ze - op de naam na - slechts één keer gebeuren.

Deze misbruiken zijn zeker niet algemeen. Het is zelfs niet duidelijk hoe vaak ze voorkwamen en of ze nu nog voorkomen. De CMRO kon hierover geen uitsluitsel geven. De CMRO pleitte wel voor een modelvordering in de drie landstalen, waardoor alle parketten op dezelfde, goedkope manier een tolk zouden kunnen laten komen. (Zie: hier, nvdr).

2. DE SITUATIE IN ANTWEREN

2.1. Hoe is de situatie in Antwerpen?

De Antwerpse situatie is uniek in België. Hier heeft de rechtbank zich veel moeite getroost om misbruiken te voorkomen en om de kwaliteit van de tolken te garanderen. In Antwerpen organiseert de Lessiushogeschool een unieke opleiding van 150 uren voor gerechtstolken, die volgens velen best veralgemeend zou worden naar het hele land.

"Deze unieke opleiding aan de komt eigenlijk voort uit een initiatief van de rechtbank van eerste aanleg in Antwerpen" zegt Goedele Franssens (rechter, Antwerpen). "Samen met de balie nam de rechtbank omstreeks 2000 een initiatief om de tolkenwerking te organiseren. We bouwden een opleiding uit, die nu is uitgegroeid tot een volwaardig postgraduaat op de Lessiushogeschool. Tegelijkertijd kwam er een lijst van beëdigde vertalers en tolken, waarop ook is aangeduid wie door het tolkenexamen van de Lessiushogeschool is geraakt. Sinds 5 jaar komt er niemand meer op die lijst, als hij niet is geslaagd in dat examen. Ook de rechtbanken van eerste aanleg van Turnhout en van Mechelen stapten mee in dit project. Daar is allemaal geen echte wettelijke basis voor, maar de kwaliteit van de tolken wordt vereist door internationale normen en we houden de kostprijs voor de opleiding zeer laag (400 euro tegen 3.000 euro in Nederland, nvdr). Wie geslaagd is in het examen laten we collectief de eed afleggen bij de voorzitter van de eerste kamer van de rechtbank."

"Momenteel staan 504 tolken en vertalers op die lijst. Daar is nog een kleine minderheid zonder die opleiding bij. De bedoeling van die lijst is dubbel. We willen vriendjespolitiek bij de selectie van tolken vermijden door een beurtrol. Die moet ervoor zorgen dat iedereen op de lijst kan tolken. Vervolgens willen we natuurlijk ook dat de kwaliteit van het werk hoog blijft."

"Onze lijst wordt niet altijd gevolgd, want we zijn daarvoor afhankelijk van de goodwill van alle actoren van het gerecht. En iedereen mag wettelijk gezien een beëdigde tolk aanstellen die niet op onze lijst staat. De politie heeft onze lijst ook, maar daar is hij soms moeilijk te hanteren. Omdat onze lijst soms niet up to date is en mensen niet beschikbaar zijn, terwijl dat anders in de lijst staat, ontstaat de neiging om te bellen naar mensen die altijd kunnen en er het snelst kunnen zijn. Vaak moet alles immers ook binnen de 24 uur worden afgehandeld."

2.2. Welke problemen hebben we in Antwerpen nog?

Goedele Franssens: "Er blijven moeilijkheden met de beschikbaarheid. Tolken Roma en Mongools zijn moeilijk te vinden, maar ook op tolken Arabisch of Berbers moeten we soms lang wachten. De lijst zou optimaler gebruikt kunnen worden. Nu worden soms nog altijd personen tezelfdertijd op twee diensten opgeroepen om te tolken, bv. bij de politie en op het parket, of in twee kamers van de rechtbank tegelijk. Dat kan beter georganiseerd worden, maar er is geen personeel voor om daar constant mee bezig te zijn. Misschien zou het niet zo'n slecht idee zijn als de tolken een centraal telefoonnummer uitbouwden, waarnaar iedereen kan bellen. Dan zou er altijd iemand beschikbaar zijn."

"In 2005 hebben we dan binnen de Antwerpse rechtbank een Dienst Vertalers en Tolken opgericht. Die verzamelt alle klachten van iedereen (zowel van rechtszoekenden als van tolken en magistraten) en ze regelt de administratie. Daar komt veel bij kijken, want mensen veranderen van adres of geven beschikbaarheidsuren op en die veranderen ook. Bovendien werkte onze dienst een deontologische code uit én een tuchtprocedure. Bij mijn weten is dit uniek voor de rechtbank van Antwerpen. Onze dienst laat ook van iedereen die geslaagd is in het examen van de Lessiushogeschool en die beëdigd wil worden ene moraliteitsonderzoek doen door het parket."

"Heel deze dienst steunt allemaal op het persoonlijk engagement van enkele mensen, die dat bijdoen naast hun gewone werk. Dat kan niet blijven duren. Een wettelijke omkadering en de daarbij horende ondersteuning zouden onze dienst helpen om optimaal te renderen. Een goed georganiseerde 'tolkendienst' die de gerechtelijke arrondissementen overkoepelt, zou natuurlijk nog beter zijn. Zoiets valt te organiseren binnen het beheer van de nieuwe gerechtelijke arrondissementen waarover binnenkort wordt gestemd."

3. HOEVEEL KOST EEN GERECHTSTOLK?

3. 1. Hoeveel verdient een gerechtstolk en -vertaler?

Er zijn verschillende tarieven al naargelang de taal waaruit moet worden vertaald of getolkt. Margaux Donckier, perswoordvoerster van justitieminister Annemie Turtelboom (Open Vld): "Vertalers worden betaald per pagina, gerechtstolken per uur. Je hebt vijf categorieën. Die gaan van gewone Europese talen (Nederlands, Frans, Duits, Italiaans e.d.), waarvoor momenteel 34,05 euro wordt uitbetaald tot uiteindelijk erg exotische talen zoals Japans en Chinees, waarvoor 58,83 euro wordt betaald. Overheidspersoneel dat tolkt krijgt 17,11 euro per uur."

3.2. Hoeveel kosten de gerechtstolken en -vertalers?

3.2.1. Nationaal

Hoeveel de gerechtstolken en vertalers vorig jaar uitbetaald kregen, kan Donckier niet zeggen: "Ons centraal boekhoudsysteem geeft geen details op dit vlak. Het zijn dringende gerechtskosten die door griffies van de rechtbanken betaald worden. Als iedere griffie naar het centrale boekhoudsysteem is overgestapt kunnen we het wel zien, maar nu dus niet."

Ook hoeveel geld momenteel in de begroting is uitgetrokken voor tolken en vertalers weet de Justitieminister volgens Donckier niet (!). (Hoe dan een degelijk beleid kan worden gevoerd is niet duidelijk, nvdr.)

Uit de verslagen van de Commissie voor de Modernisering van de Rechterlijke Orde blijkt dat in 2011 16,746 miljoen euro werd uitbetaald voor tolken en vertalers. 7,3 miljoen ging naar tolken, 7 miljoen naar vertalers en nog eens 2,5 miljoen naar tolken en vertalers tijdens telefoontaps. Die som is een vijfde van alle gerechtskosten. Recentere cijfers zijn niet beschikbaar.

Er is in 2011 een plotse daling van 8,2 miljoen in vergelijking met 2010, toen er een plotse stijging van 7,1 miljoen was. "Onverklaarbaar", zegt de CMRO. "We weten niet of het gerecht plots meer tolken oproept dan wel of meer facturen geblokkeerd worden". De CMRO pleitte al meerdere malen tevergeefs voor een statuut voor tolken en vertalers. In zijn jongste verslag herhaalt het die pleidooien.

Het wil bovendien overal eenzelfde "verplichte routekaart", die door de opdrachtgever moet worden ondertekend en die alle informatie over de werktijden bevat (aankomst, wachttijd, beging en einduur van de prestatie, verplaatsingen….). Dat kan echter alleen via een ministerieel besluit.

3.2.2. In Antwerpen

In het gerechtelijk arrondissement Antwerpen betaalde de griffie 3,187 miljoen uit aan tolken en vertalers in 2012. Het leeuwendeel (2,627 miljoen) ging naar tolken.

4. WELK BELEID VOERT TURTELBOOM?

Het beleid van minister Turtelboom focust vooral op de gerechtskosten. Die zijn volgens de minister te hoog en moeten naar omlaag.

Perswoordvoerster Margaux Donckier: "De minister wil het nachttarief beperken tot de periode van 22 uur tot 6 uur en het weekendtarief tot de periode tussen vrijdag 22 uur tot maandag 6 uur. Bovendien worden die tarieven verminderd. Nu krijgen de tolken in die periodes nog 200% van het normale bedrag. Dat wordt 150%. De jaarlijkse indexering wordt vervangen door een tweejaarlijkse en de magistratuur wordt meer aansprakelijk gesteld voor dringende en buitengewone gerechtskosten. Bij de tolken en vertalers zal ook het aantal categorieën verminderen (vermoedelijk van vijf naar vier) en de tarieven gaan ook naar omlaag."

Een voorontwerp tot omzetting van de tolkenrichtlijn van de Europese Unie is er nog niet. "Daar wordt aan gewerkt", zo zegt Donckier.

5. WAT WIL EUROPA?

5.1. Wat zegt de richtlijn?

De Europese Unie vaardigde op 20 oktober 2010 een richtlijn over de tolken en vertalers uit. Die moét uiterlijk in Belgische wetten zijn gegoten op 27 oktober 2013. Wat zegt de richtlijn?

* Elke verdachte of beklaagde die de taal van de procedure niet verstaat heeft recht op een tolk tijdens de hele procedure.

* De verdachte moet zich kunnen beklagen als de kwaliteit van de tolken niet voldoende is.

* De essentiële processtukken (beslissingen tot vrijheidsberoving, tenlastelegging, dagvaarding en vonnissen) moeten in de taal van de verdachte ter beschikking zijn. Het gerecht kan beslissen dat ook andere stukken "essentieel" zijn.

* De kosten van tolken en vertaling zijn ten laste van de staat, ongeacht het resultaat van de procedure. (Ook momenteel al worden de kosten van tolken en vertalers niét meegerekend in de "gerechtskosten" die de veroordeelde moet betalen, ze komen integraal ten laste van de staat.)

* De lidstaten "streven naar" een register van onafhankelijke gerechtsvertalers en -tolken.

* De kwaliteit van de tolken moet voldoende zijn om het eerlijk verloop van een procedure te waarborgen. De verdachte moet juist geïnformeerd zijn en zich goed en volledig kunnen verdedigen.

* Ook gerechts- en politiepersoneel dat met tolken werkt, moet een opleiding krijgen.

5.2. Wat is de toestand nu?

Het is duidelijk dat de meeste punten uit deze richtlijn (nationaal register, degelijke opleiding, degelijk statuut...) momenteel niét geregeld zijn in België. Deze richtlijn moest bovendien sinds gisteren wettelijk van kracht zijn in ons land. Er is tot op heden echter zelfs nog geen voorontwerp om de richtlijn om te zetten. Het is de zoveelste Europese regelgeving waarmee ons land te laat in orde zal zijn. (Meer informatie over andere vertragingen, leest U hier, nvdr).

Eerder klaagde ook de Antwerpse procureur-generaal Yves Liégeois die vertraging aan (Zie: hier, nvdr). Hij zich echter ook de vraag of de omzetting van die richtlijk in Belgisch wel haalbaar is. "In Antwerpen alleen heb je al vierhonderd spreektalen. Moeten stukken in al die talen worden vertaald en telkens op kosten van de staat, ongeacht of de procedure in het voordeel of het nadeel van de verdachte afloopt? Waar zullen wij die tolken en vertalers vinden? Waar zullen we het geld halen om dat allemaal te bekostigen? Momenteel krijgt iedere opgepakte verdachte een lijstje met zijn rechten. Dat is al beschikbaar in 52 talen. "Maar" 52 talen moeten we in Antwerpen zeggen…", zo zegde Liégeois.

Er wacht Turtelboom dus nog veel werk.

*****************************************

Lees ook:

"Europees Justitiebeleid van België is zonder meer triest

Liégeois kaart problemen van tolken aan

Commissie voor Modernisering Gerechtelijke Orde wil gerechtskosten beperken

Gerechtskosten breken alle records

De problemen van de wetsdokter

*****************************************

Het dagelijkse nieuws over het justitiebeleid vindt U door in de functie "zoeken" rechtsboven op deze site de letters JDW in te tikken.

*****************************************