Het probleem is bekend: hangjongeren, graffiti spuiten, vandalisme, hondenpoep, nachtlawaai. Vele burgers hebben er last van maar het gerecht treedt niet op door personeelstekort, omdat het niet bevoegd is of omdat de feitjes te licht wegen. Daarom kunnen gemeenten al zo'n kleine tien jaar boetes tot 250 euro opleggen voor overlastgedrag (blikjes op de grond gooien, hondenpoep, nachtlawaai) maar ook dus voor kleine criminele feitjes die het parket niet wil vervolgen (beledigingen, grafschennis, graffiti). Die wet werd deze week verstrengd.

Op 1 januari 2013 hadden 84% van de Vlaamse gemeenten een regeling voor GAS-boetes. Volgens een eerdere studie van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) ligt de gemiddelde opgelegde boete lager dan 60 euro en 80% gaat over milieuzaken. In Antwerpen werden vorig jaar 22.469 overtredingen vastgesteld, waarvan einde 2012 de helft (54%) geleid had tot een GAS-boete en 24% tot een seponering. De rest was nog in onderzoek. De helft van de feiten ging over "bevuilen" en van die groep ging de helft over sluikstorten.

Vermelden we nog dat de gemeenten niet verplicht zijn om een GAS-reglement uit te vaardigen. Ze mogen het, maar moeten het niet. Volgens de VVSG zijn de meeste gemeentebesturen momenteel "tevreden over de bestaande wetgeving", maar dringen vooral de grote steden aan op meer mogelijkheden.

1. WAT ZEGT DE NIEUWE WET?

Wat zegt de nieuwe wet?

* In alle gemeenten van dezelfde politiezone kunnen dezelfde GAS-boetes kunnen worden opgelegd.

* Momenteel kunnen de gemeenten niet alleen GAS-boetes opleggen voor gedragingen die zij als overlast definiëren, maar ook voor kleinere criminele feiten die het parket niet meer vervolgt. Het gaat dan om: beledigingen, kleine diefstallen, klein geweld, grafschennis, boerkadracht, graffiti spuiten, vernieling van bomen, nachtlawaai e.d.

Er komen door de nieuwe wet enkele misdrijven bij, waarvoor de gemeenten voortaan ook GAS-boetes zullen kunnen opleggen: beschadigen van auto's en bepaalde parkeerovertredingen.

Op voorstel van Bart Somers komt ook het binnenrijden van autoluwe zones zonder toestemming op de lijst van de GAS-boetes, tenminste als die overtreding door een "slimme" camera is vastgesteld. Maar Somers' voorstel om ook spijbelgedrag met GAS-boetes te kunnen aanpakken, sneuvelde omdat dit met de Gemeenschappen moet worden overlegd.

Openbare dronkenschap komt er evenmin bij, hoewel het college van procureurs-generaal daarop al jaren aandringt en ook N-VA en FDF het uitdrukkelijk wilden. Binnen de meerderheid blokkeerde de PS dit onderdeel. (Meer informatie over dit debat vindt U, hier, nvdr.)

* Een aantal misdrijven komen niét meer in aanmerking voor GAS-boetes: dreigen met aanslagen en valse informatie over aanslagen verspreiden.

* De maximumboete wordt 350 euro (nu: 250 euro). Voor minderjarigen komt ze op 175 euro (nu: 125 euro). Maar de geplande verdubbeling van de GAS-boetes bij recidive (zelfde soort inbreuk binnen de 24 maanden) komt er niet.

Bepaalde politieke partijen (CD&V, FDF…) hadden liever GAS-boetes tot 500 euro gehad, omdat momenteel de kosten van het innen van de boetes dubbel zo hoog zijn als wat ze opbrengen. Hogere GAS-boetes zouden dus meer geld in het laatje brengen.

VVSG was geen voorstander van de verhoging van de GAS-boetes, maar wel voor een "differentiëring". "Een bedrijf dat een week lang de stoep bezet moet je niet met evenveel beboeten als een jongere die een papiertje op de grond gooit. Dat is onefficiënt", zo stelde Koen Van Heddeghem. Maar hij werd niet gevolgd.

* Naast de GAS-boetes kan de gemeente ook een gemeenschapsdienst (een verplichte opleiding, kleine werkjes van algemeen nut) opleggen aan mensen die overlast veroorzaken: 15 uur voor minderjarigen en 30 uur voor meerderjarigen.

* Ook een plaatsverbod wordt mogelijk voor maximum drie maanden. VVSG was hiertegen omdat de gemeenten "geen vragende partij zijn". FDF was om andere redenen tegen: "Het is ontoepasbaar, want in Schaarbeek kan ik een plaatsverbod op bussen of in een park uitvaardigen, maar 100 m. verder is dat al niet meer geldig. Zelfs als er dezelfde politie patrouilleert is het toch een andere gemeente, met andere plaatsverboden en de gemeenten moeten elkaar niet eens inlichten", zo zegde Bernard Clerfayt(FDF) tijdens het Kamerdebat. Antwerpen was echter wél vragende partij voor deze maatregel, omdat een eerder plaatsverbod van de stad door de Raad van State werd vernietigd omdat er geen wettelijke basis voor was. (Zie hier voor deze discussie, nvdr.)

* De leeftijd waarop je een GAS-boete kan krijgen zakt van 16 naar 14 jaar. Bij minderjarigen wordt een bemiddeling verplicht en de ouders worden daarbij betrokken. Ook zullen minderjarigen een gratis advocaat kunnen nemen tijdens de procedure. Gemeenten die GAS-boetes voor minderjarigen willen invoeren, zullen hun reglement eerst aan hun eigen jeugdraden moeten voorleggen voor advies.

* Meer ambtenaren zullen een GAS-boete kunnen vaststellen. Nu kunnen alleen politiemensen en bepaalde ambtenaren die door de gemeenteraad zijn aangewezen dat doen. Daar komen in de toekomst allerlei ambtenaren bij. Ook provinciale en gewestelijke ambtenaren zullen GAS-overtredingen kunnen vaststellen net als personeelsleden van intergemeentelijke samenwerkingsverbanden en van de autonome overheidsbedrijven. Problemen zoals die in Turnhout, waar gasboetes werden vernietigd omdat ze werden uitgevoerd door een ambtenaar die dat niet mocht doen volgens sommige rechtspraak, zullen hierdoor bijna niet meer mogelijk zijn.

* De procedure mag nog maar 6 maanden duren voor een boete en 12 maanden als er bemiddeling is. Vooral VVSG vreesde dat de procedure in bepaalde gevallen niet binnen de zes maanden zal kunnen worden afgehandeld. VVSG-verantwoordelijke Van Heddeghem: "De procedure is te log. Ze is helemaal gebaseerd op de zwaarste criminele feiten die onder de GAS-wet vallen. Maar 80% van de GAS-boetes wordt opgelegd voor heel kleine dingen, waar zo'n zware gejuridiseerde procedure niet nodig voor is", zo luidde het.

* De gemeenten moeten een register bijhouden van de GAS-boetes die zij hebben opgelegd. Meerdere gemeenten kunnen dat samen doen. De gegevens mogen vijf jaar lang bewaard worden vanaf het moment van de sanctie.

* Om de twee jaar moet binnenlandse zaken een rapport maken om de toepassing van de GAS-wet te evalueren.

2. DE KRITIEK VAN HET MIDDENVELD

Op de wet kwam veel kritiek van de Groenen en van 213 organisaties uit het middenveld. Zij vonden dat er "geen maatschappelijk draagvlak is" voor de GAS-wet. Ze meenden dat het begrip "overlast" te vaag is en dat hierdoor te veel absurde regeltjes worden uitgevaardigd ("niet met je voeten op het zitvlak van een bankje zitten", "de matten niet boven de straat uitkloppen", "geen boterhammen opeten op de trappen van een fraaie barokkerk"…) en dat de wet jongeren criminaliseert. Ze keerden zich verder tegen de verlaging van de leeftijd naar 14 jaar en ze vonden dat minderjarigen "geen recht op verdediging hebben" en uiteindelijk zelfs dat "de rechtsstaat wordt bedreigd". Na de goedkeuring beloofden de organisaties alles in het werk te stellen om de wet te laten evoceren door de Senaat, zodat die hem kan veranderen. Daarvoor zijn 15 senatoren nodig en het is zeer de vraag of die gevonden zullen worden. De organisaties dreigen verder met acties bij het Grondwettelijk Hof.

De Liga voor Mensenrechten ging zelfs zo ver om een overlijdensbericht van de democratische rechtsstaat uit te geven. Deze staat is volgens de Liga geboren met het Charter van Kortenberg op 27 september 1312, ondertekend door Hertog Jan II van Brabant. Het Charter is de eerste op het Europees vasteland getekende keure die de vrijheden van de burger omschrijft en, na het Magna Carta uit 1215 in Engeland, het tweede document van die aard in de Westerse geschiedenis. Volgens de Liga is deze rechtsstaat op donderdag 30 mei 2013 overleden door de wet op de GAS-boetes, die overigens nog geëvoceerd kan worden door de Senaat. (Dat de rechtsstaat blijkbaar tijdens de periode 1940-1945 is kunnen blijven voortleven, heeft wel wat weg van negationisme, nvdr).

De kritiek van de 213 organisaties is een hele boterham, maar de overgrote meerderheid in de Kamer wilde hem niet opeten.

2.1. GEEN MAATSCHAPPELIJK DRAAGVLAK?

Want wie de zaken kent, weet dat deze kritiek niet terecht is. Er is wél een maatschappelijk draagvlak voor de GAS-wet én ook voor de zogenaamd "onnozele regeltjes" die worden uitgevaardigd. Die regels worden nl. overal goedgekeurd in een politiereglement door de democratisch verkozen meerderheid in de gemeente. Iedereen kan ze daarna nog betwisten bij minstens twee organen. Het maatschappelijk draagvlak ligt dus in de democratische organen in iedere gemeente.

Men kan natuurlijk in Korbeek-Dijle, Oostende of Antwerpen wat lacherig doen over een reglement dat in Vielsalm wordt uitgevaardigd. Het kan best zijn dat sommige regeltjes ("geen matten boven de straat uitkloppen") elders eerder komisch overkomen. Maar ze zijn wel tot stand gekomen op basis van een lokaal probleem, dat de kritikasters (gelukkig) niét kennen, maar de democratisch verkozen meerderheid van die gemeente helaas wél. De gemeenten weten best wat bij hen overlast is, zij moeten soepel kunnen inspelen op veranderende situaties.

Daarom is het ook beter dat het begrip "overlast" niet op nationaal niveau concreet wordt ingevuld. De organisaties uit het middenveld noemen dat "rechtsonzekerheid", maar dat is het niet. Want de regels gelden alleen in de gemeente die ze gemaakt heeft en ze zijn daar volledig rechtszeker. En vage begrippen, die ingevuld worden door lagere overheden, rechtspraak of rechtsleer, bestaan in het recht nu eenmaal. Denken we slechts aan "goede huisvader", "goede zeden", "discriminatie", "ontoerekeningsvatbaarheid" of zelfs "oorzakelijk verband". Een eerder vaag begrip als "overlast" is dus geen "willekeur", maar een toepassing van het beginsel van de lokale autonomie. Een vaste, starre nationale lijst met regels die als GAS-overtreding mogen worden opgelegd, is onwerkbaar. Er mag wat "diversiteit" in de lokale regels zijn, gewoon omdat de situaties anders kunnen zijn. Trouwens vroeger waren die verschillen er ook, ze stonden toen in politiereglementen.

En natuurlijk - zoals Peter Vanvelthoven (sp.a) tijdens het Kamerdebat zegde - zullen er altijd "zotte regeltjes en zotte toepassingen van correcte regeltjes zijn, net zoals er altijd zotte vonnissen zullen zijn. Maar moet daarom de hele GAS-regeling naar de prullenmand worden verwezen? Voor enkele gekke vonnissen schaffen we toch justitie niet af?"

2.2. AANVAL OP MINDERJARIGEN?

Is de nieuwe GAS-wet een aanval op minderjarigen of kinderen? Niet echt.

* Volgens cijfers van de Vereniging van Vlaamse Steden en Gemeenten wordt amper 1,75% van alle GAS-boetes opgelegd aan minderjarigen. Zelfs als dat aantal zou vertienvoudigen door de nieuwe wet, dan nog vertegenwoordigen de boetes minder dan het aandeel van de minderjarigen in de bevolking (nl. 20%).

* Bovendien was er in 2003, toen de Groenen in de regering zaten, niet de minste kritiek toen de leeftijd voor administratieve sancties aan voetbalhooligans werd verlaagd tot… 14 jaar.

En in de stad Mortsel, vroeger bestuurd door de groene burgemeester Ingrid Pira, werd een uitvoerige GAS-regeling ingevoerd onder haar bewind. Die Mortselse GAS-regeling geldt ook voor minderjarigen. In de gemeente Amay voerde voormalig Ecolo-voorzitter Jean-Michel Javaux, eveneens een uitvoerig GAS-reglement in, dat uitdrukkelijk ook gold voor minderjarigen. Ook in Mechelen, waar de groenen al vele jaren mee de stad besturen, werkten zij mee aan een GAS-reglement. Mechelen is nu net de stad die van de 213 organisaties de meeste kritiek kreeg voor "onzinnige reglementen", zoals bv. duiven voeren of boterhammetjes opeten op de trappen van een barokkerk. Weliswaar heeft Mechelen geen GAS-boetes voor minderjarigen, omdat de stad het huidige systeem te onpraktisch vindt. Maar de stad heeft wel een NERO-project voor minderjarigen die overlast veroorzaken. Dat is een soortegelijk systeem, maar dan zonder boetes, dat zeer succesvol blijkt.

Het verzet van de Groenen tegen de GAS-regeling in zijn geheel en tegen de GAS-regeling voor minderjarigen in het bijzonder is dus een beetje "à la carte". Dat laatste geldt ook voor de toppen van die middenveldorganisaties, die volgens Koenraad Degroote (N-VA) om de haverklap bij de burgemeester komen aandringen op maatregelen tegen kleine overlast.

* En vergeten we verder niet dat de leeftijd van 14 jaar een compromis is. Bepaalde burgemeesters wilden hem liever nog wat lager hebben, gezien de evolutie van de jeugdcriminaliteit in hun stad. Zo Patrick Janssens (Antwerpen) die al in 2009 pleitte voor 12 jaar omdat criminelen in Antwerpen steeds jonger beginnen en hij een criminele carrière wilde voorkomen door van in het begin op te treden. Dit voorstel van Janssens was bepaald niet absurd. Onderzoek van professor Lieven Pauwels (criminologie, Gent) wees immers uit dat de criminele carrières van minderjarigen nu twee jaar vroeger starten dan twintig jaar geleden: het eerste criminele feit valt gemiddeld al op 13 jaar. Liefst 20% van de huidige leerlingen onder de 12 jaar geven toe dat ze iets gestolen hebben of slagen hebben uitgedeeld. Tien tot vijf procent rapporteert vandalisme of opzettelijk dingen kapot maken en 2% een (poging tot) inbraak. In Antwerpen begint de criminele carrière in 20% van de gevallen al onder de tien jaar. Als we dan weten dat die jonge criminelen hun carrière vaak laten voorafgaan door overlastgedrag, dan kan je de belangrijke onderzoeken van professor Lieven Pauwels niet zomaar negeren. Janssens deed dat niet, de critici van de nieuwe GAS-wet doen dat wel. (Meer over deze onderzoeken, leest U hier, nvdr). Veertien jaar is dus vanuit preventief oogpunt dus geen "lage" leeftijd.

* Bovendien heeft minister Milquet zoveel waarborgen ingebouwd dat het bijna ondoenbaar wordt om de wet toe te passen op minderjarigen. Eerst en vooral moéten de gemeenten geen GAS-boetes uitschrijven aan minderjarigen, ze kunnen het alleen. Een reeks gemeenten zoals bv. Mechelen zal het niet doen. In tegenstelling tot lopende stadslegendes heeft Mechelen nog nooit een GAS-boete opgelegd aan een minderjarige. En gemeenten die toch GAS-boetes aan minderjarigen willen uitschrijven zullen eerst het advies van hun plaatselijke jeugdorganen moeten vragen.

De minderjarigen moeten die boetes ook niet zelf betalen. Volgens Milquet is het "een pedagogische maatregel om de minderjarigen te leren het leefmilieu en bejaarde dames te respecteren. Respect is het centrale woord in mijn wetsontwerp". De pedagogische maatregelen (gesprek met de ouders, gemeenschapsdienst (excuusbrief schrijven aan de slachtoffers, mee graffiti verwijderen) moeten dit respect aanleren en volgens Milquet "voorkomen dat minderjarigen afglijden naar zwaardere criminaliteit".

De minister stelde verder dat jongeren vaak ook zelf het slachtoffer zijn van de overlastfenomenen die nu beteugeld worden. Jeugdhuizen worden beklad, huisvuil wordt gestort op hun terreinen, jonge meisjes worden beledigd op straat, kleine slagen worden toegediend op jongerenfuiven of in het kader van pesterijen tussen scholieren. Jongeren en minderjarigen hebben dus net zo goed belang bij de GAS-wet omdat zij ook slachtoffer zijn van overlastfenomenen.

Vervolgens worden de ouders bij de procedure betrokken worden en is bemiddeling vooraf verplicht. De regering besteedt momenteel zo'n 40 miljoen euro aan professionele bemiddelaars. Hoewel iedereen weet dat slechts een kleine minderheid van de bemiddelingen lukt.

Tenslotte kan de minderjarige een advocaat krijgen om zijn rechten te verdedigen. De advocatuur protesteerde al omdat het niet duidelijk is hoeveel extra geld zij hiervoor zal krijgen.

Dit maakt de procedure erg log, zelfs ontoepasbaar log.

De kritiek die de voorbije week is losgebrand op de GAS-wet is dus misplaatst. Je zou zelfs eerder het omgekeerde kunnen zeggen. De kritiek getuigt van paternalisme en zelfs van normvervaging. Moet wildplassen, colablikken op de grond gooien, met je vuile voeten op straatmeubilair gaan zitten of op straatmeubilair skaten dan zomaar aanvaard worden? Is dat "normaal jeugdgedrag"? Volgens sommige van deze 213 organisaties "uit het middenveld" alvast wel. Volgens vele mensen echter niet. Er mag enig respect zijn voor het openbaar domein, dat uiteindelijk met belastinggeld wordt betaald.

Kortom: het ontwerp van minister Milquet is een serieuze verbetering, die er komt op vraag van de gemeenten. Hoewel er natuurlijk nog problemen zijn, mag het ontwerp toch een belangrijk succes voor de veel geplaagde minister heten.

2.3. WELK PROBLEEM DAN NOG?

Het probleem blijft dat de leeftijdsgrenzen in de GAS-wet en die van de jeugdbescherming niet op elkaar zijn afgestemd. Een veertienjarige die graffiti spuit kan daarvoor gestraft worden, maar een veertienjarige die meerdere zware geweldfeiten pleegt blijft ongestraft. Dat tart het rechtsgevoel. Daarom zou men beter ook de jeugdbeschermingswet aanpassen.

Men zou beter afstappen van de betuttelende wet van 1965, die nog dateert uit een periode toen de samenleving nog volledig monocultureel was, iedereen nog naar de Mis ging, het Gezag van pastoor, leraar en politieagent nog onwankelbaar vast stond en belletjetrek doen bijna een van de zwaarste feiten was die je als jongere kon plegen. Ondertussen is de criminaliteit veranderd: over het algemeen is ze gewelddadiger geworden. Maar vooral: jongeren beginnen nu twee jaar vroeger aan hun criminele carrière dan in de jaren negentig van vorige eeuw (op 13-14 jaar). De criminaliteit wordt nu medegepleegd door minderjarigen uit andere culturen, die desondanks nog altijd met afkooksels en vulgaten van psychoanalyse en andere typisch westerse hulpverleningsmodellen worden "geholpen". Wat dan natuurlijk niet lukt. En vooral: wat de wet van 1965 nu racistisch maakt in haar toepassing.

Men zou dus beter de criminelen ("moffen", in vakjargon) uit de jeugdbeschermingswet halen en ze voor de gewone correctionele rechter brengen om ze te straffen. Hun jeugdige leeftijd kan als verzachtende omstandigheid gehanteerd worden en de correctionele rechter moet ook minderjarigen terug naar de jeugdrechter kunnen sturen in bepaalde gevallen. Het Europees Hof voor de Rechten van de Mens heeft eerder al gesteld (in het Bulger-arrest van 16 december 1999) dat iemand op jonge leeftijd voor een strafrechtbank voor volwassenen brengen op zich geen schending van de mensenrechten is. Uiteraard moet men criminele minderjarigen een tweede kans geven, maar geen vijfde of zevenenvijftigste, zoals in Antwerpen onlangs met een geweldenaar gebeurd is.

*****************************************

Lees ook:

GAS-boetes vanaf 12 jaar: voor en tegen

Eén op de drie scholieren pleegt geweld

VVSG vindt nieuwe wet op GAS-boetes te log

Groen organiseert hoorzittingen over GAS-boetes

Centraal Orgaan moet lijst van alle overlastfeiten opstellen

Groen wil geen overlastboetes voor minderjarigen

Homofoob geweld kan niet met overlastboetes worden aangepakt

Somers: "Eva Brems (Groen) maakt karikatuur van debat over GAS-boetes

Jeugdraad protesteert in Kamer tegen verhoging GAS-boetes

N-VA wil ook overlastboetes voor dronkenschap en domiciliefraude

CD&V wil overlastboetes van 500 euro

Somers wil ook GAS-boetes in autoluwe zones

MR wil ook dienstverlening en plaatsverbod als GAS-sanctie

FDF wil overlastboetes tot 500 euro

Ministerraad keurt eindelijk hervorming van overlastboetes goed

Slechts een derde GAS-boetes voor minderjarigen succesvol

Het Antwerps straatverbod ter discussie

Turnhout geeft nalatige ouders overlastboetes

*****************************************

Het dagelijkse nieuws over het justitiebeleid vindt U door in de functie "zoeken" rechtsboven op deze site de letters JDW in te tikken.

*****************************************