"In België heeft iedere partij in een rechtszaak zijn eigen deskundigen. Kwaliteitseisen voor hun rapporten bestaan niet. Een aparte opleiding is niet nodig. Uiteindelijk beslist de jury of de dader veroordeeld wordt of geïnterneerd. De dader is toerekenbaar of niet. Iedereen is het er stilaan over eens dat dit Belgische systeem niet meer van deze tijd is", zo schrijft Verplaetse. "Toerekenbaarheid en verantwoordelijkheid zijn juridische etiketten, die niet overeenkomen met de psychische werkelijkheid. Ze zijn even mysterieus als de godsoordelen in de Middeleeuwen", zo gaat hij verder. Bij Godsoordelen ging men na of iemand heks was door ze vastgebonden in het water te gooien: als ze verdronk was ze geen heks, bleef ze leven, dan was ze een heks.

Hitler

Volgens Verplaetse heeft de studie van de hersenen aangetoond dat alle menselijk gedrag een oorzaak heeft, die buiten de vrije wil van de mens ligt. "Er bestaat gewoon geen vrije wil, alle gedrag heeft oorzaken waaraan de betrokkene niets kan veranderen. Verantwoordelijkheid bestaat dus ook niet. Niemand is "verantwoordelijk" voor zijn daden, ook Kim De Gelder en Adolf Hitler niet. Ze hadden in hun gegeven situatie niet anders kunnen handelen dan ze gehandeld hebben."

Weg strafrecht!

Deze visie gooit natuurlijk wel het hele recht overboord. Verplaetse realiseert zich dat. Hij wil niet dat gevaarlijke mensen niet meer worden opgesloten, maar de samenleving moet toekomstgericht denken. Daarom pleit hij voor een strafrechtbank die straffen oplegt op basis van de feiten, zonder zich met de psychische gezondheidstoestand bezig te houden. Daarna zou een tweede rechtbank van gedragsdeskundigen (psychiaters, criminologen, neurowetenschappers) moeten beslissen hoe die celstraf nu moet worden ingevuld: hoe moeten we in de toekomst dit soort feiten voorkomen? Hoe kunnen we de dader leren om situaties te vermijden waarin hij zijn daden heeft gesteld? Dat moet het uitgangspunt zijn. Preventie is dus belangrijker dan verwijten maken aan de dader. Niet naar het verleden kijken, maar naar de toekomst, zo betoogt Verplaetse.

Verzekeren

Verder moeten de burgers zich verzekeren voor schade die ze toebrengen aan anderen door "fouten" die ze maken. Maar ook tegen schade die ze kunnen lijden door een misdrijf. Verplaetse wil dus een "schuldloos" recht. Hij ziet al vele evoluties in die richting: de wet op de objectieve aansprakelijkheid in verkeerszaken (de sterke weggebruiker is altijd in de "fout"), de preventie-eisen die verzekeringsmaatschappijen nu al stellen.

Het boek is een boeiende provocatieve oefening in de logica. Het zal zeker in de discussie over internering nog veel invloed hebben.

VERPLAETSE, JAN, Zonder vrije wil, 237 p., Uitgeverij Nieuwezijds

JDW