Hoewel de strijd tegen de zeepiraterij serieuze successen oplevert en het aantal gevallen vorig jaar ernstig is gedaald, toch krijgt de overheid het de piraterij in de wateren rond Somalië niet onder controle. Daarom kwam er een nieuwe wet, die net voor de kerstvakantie door de Kamer werd goedgekeurd en op 30 januari van kracht werd. We brengen een overzicht van deze problematiek in 9 vragen.

1. HOE GROOT IS DE ZEEPIRATERIJ?

Hoe groot is de zeepiraterij? De cijfers lopen uiteen al naargelang de organisatie die ze registreert. Maar iedereen stelt in 2012 een spectaculaire daling van het aantal incidenten en kapingen vast.

== Wat leren de cijfers van het Internationaal Maritiem Bureau? Wereldwijd waren in 2012 297 schepen aangevallen (tegen 439 in 2011): 174 werden geënterd, 28 gekaapt en 28 beschoten. Bij deze wereldwijde aanvallen werden 585 bemanningsleden gegijzeld aan boord (tegen 802 in 2011) en 6 gedood. De Somalische wateren tekenen nog altijd voor een kwart van de aanvallen, maar er is een forse daling: van 237 aanvallen in 2011 naar 75 in 2012. Er werden 14 schepen gekaapt, een halvering in vergelijking met 2011.

== De Europese Marine (de EUNAVFOR, de European Naval Force Somalia, Operation Atalanta) telde in 2012 73 verdachte gebeurtenissen (166 in 2011), 36 aanvallen (176 in 2011) en 5 kapingen (25 in 2011). Er werden 5 schepen gekaapt. Daar waren geen Belgische schepen bij. De piraten slagen dus in 15% van de gevallen in hun opzet. Volgens EUNAVFOR waren op 31 januari 2013 nog vier schepen gekaapt en daar zaten 108 gegijzelden op.

Einde 2012 had de organisatie sinds haar start in 2009 128 piraten overgedragen aan het gerecht. 75 van hen werden veroordeeld. De risicozone strekt zich nu uit van de Golf van Oman tot aan de Seychellen en de kust van India, een gebied zo groot als de regio van Denemarken tot Portugal en Griekenland.

2. WELKE INITIATIEVEN GINGEN AAN DEZE WET VOORAF?

Wat gebeurde eerder al?

* Sinds 2008 werden talrijke maatregelen genomen om schepen in Somalische wateren te beveiligen. Zo organiseerden oorlogsschepen een corridor waardoor de konvooien veilig konden varen, ze organiseerden patrouilles in de regio én een individuele begeleiding. België nam twee keer deel aan de Europese actie Atalanta voor de bestrijding van de piraterij in het gebied. En momenteel neemt het Belgische fregat de Louise-Marie voor de derde keer deel.

* Ook kunnen sinds 2009 militaire detachementen ingezet worden op schepen die in de regio varen. Maar die mogelijkheid werd maar één keer gebruikt, omdat het te lang duurt om alle diplomatieke vergunningen in orde te maken en om dat het transport erg duur is. Volgens ramingen zou het tot 400.000 euro per missie oplopen. Het leger is overigens geen vragende partij om deze missies uit te voeren.

* Verder kwam er een Djibouti Code of Conduct in 2009. Die moest de lokale kustwachten versterken, informatie over piraterij verzamelen en verspreiden, het gerecht in de regio versterken zodat vervolging daar zou kunnen.

* Sinds 2009 kunnen zeepiraten ook in België worden vervolgd. Tot nu toe werden twee "Somalische" piraten veroordeeld, één tot 20 jaar in Brussel, één tot negen jaar in Brugge. (Een volledig overzicht van het verschijnsel zeepiraterij én van de wet die vervolging in België mogelijk maakte, leest U hier, nvdr).

3. WAAROM DAN NOG DEZE NIEUWE WET?

Waarom dan toch nog deze nieuwe wet?

Het wordt almaar moeilijker om bemanningsleden te vinden voor schepen in deze regio. De Filippijnen, één van de grootste leveranciers, overwegen zelfs een verbod. Daarom laten steeds meer belangrijke "vlaggen" bewapende beveiligingsfirma's toe: Hongkong en Singapore, maar ook Denemarken, Italië, Spanje, Noorwegen. Andere EU-staten werken momenteel een wettelijk kader uit: Duitsland, Griekenland, Luxemburg, Malta en het Verenigd Koninkrijk. Ook de Belgische reders willen bewapende bewakingsmensen aan boord hebben. Als België die mogelijkheid niet creëert, dan dreigen de reders uit te wijken naar andere landen.

4. OVER HOEVEEL SCHEPEN GAAT HET?

Om hoeveel schepen gaat het?

De Belgische vloot telt momenteel 169 schepen die onder de Belgische vlag varen. Ze behoort tot de top 35 van de wereld en de exploitatie van die vloot levert een meerwaarde van 1,864 miljard euro op en tekent voor 8.230 arbeidsplaatsen. Aldus de regering. Deze schepen varen natuurlijk niet allemaal door de Somalische wateren.

5. WAAROM NIET DE BEMANNINGSLEDEN ZELF BEWAPENEN?

Waarom niet de bemanningsleden zelf bewapenen? Omdat zij niet opgeleid zijn om wapens te gebruiken en nog minder om gepast te reageren op een aanval. En omdat ze al hun tijd nodig hebben om in zo'n kritieke situatie het schip in goede banen te leiden en te communiceren met de hulpinstanties.

6. WAT ZEGT DE NIEUWE WET?

Wat besloot het parlement?

Het besloot nu om "maritieme weiligheidsondernemingen" toe te laten in de wateren voor de kust van Somalië. Dat zijn dus bewapende privéfirma's die aan boord gaan om de zeepiraterij te bestrijden.

Deze ondernemingen zullen een speciale vergunning daarvoor moeten krijgen van de Belgische staat. Ze moeten over minstens twee jaar ervaring in beveiliging van schepen beschikken. Die regel geldt ook voor het personeel van deze firma's. Maar ook drie jaar ervaring in gewapende beveiliging elders zonder ernstige incidenten tellen mee.

In België heb je momenteel geen ondernemingen die ervaring hebben met gewapende beveiliging tegen zeepiraterij. Meestal zal het dus gaan om buitenlandse bedrijven. Maar daarnaast kunnen ook 12 Belgische bedrijven die ervaring hebben in gewapende beveiliging in aanmerking komen bv. als ze een akkoord sluiten met een buitenlandse onderneming. De bedrijven mogen niét met onderaannemers werken, want dan wordt de controle te moeilijk.

7. HOE ZAL DEZE WET CONCREET TOEGEPAST WORDEN?

Hoe werkt deze wet concreet?

== Het personeel van de privébeveiligingsfirma komt aan boord als het schip de gevaarlijke regio invaart en verlaat het schip als het uit de gevaarlijke regio weg is. Het personeel heeft een speciaal statuut, het behoort niet tot de bemanning, maar het is ook geen passagier.

== De wapens moeten legaal opgeslagen worden in havens waar de beveiligingsfirma's aan- en van boord gaan. De Kamer wil nl. illegale wapenhandel voorkomen.

== Aan boord vallen de firma's onder het gezag van de kapitein. Hun taak is eerst en vooral aanvallen voorkomen: ze observeren, alarmeren en weren aanvallen af met bv. sproeituigen. Geweld mag alleen gebruikt worden volgens de Belgische regels van de wettige verdediging.

Als piraten toch aan boord komen mogen de firma's een veiligheidsfouille doen, ze mogen de piraten ontwapenen en opsluiten in afwachting van hun aanhouding door de onderzoeksrechter. Ze mogen daarbij handboeien gebruiken als dit absoluut noodzakelijk is.

8. HOE VERLOOPT DE CONTROLE?

Hoe is de controle op de kwaliteit van de dienstverlening van deze privébeveiligingsfirma's?

* Er zijn zeer precieze regels voor de methodes die de agenten mogen gebruiken. Ze kunnen niet samen met het leger worden ingezet op hetzelfde schip.

* De maritieme veiligheidsagenten moeten een opleiding volgen aan de Koninklijke Zeevaartschool in Antwerpen.

* De veiligheidsagenten moeten herkenbaar zijn aan een uniform dat hen onderscheidt van de gewone bemanning en ze moeten te allen tijde gewapend zijn. Alle gesprekken tijdens de operaties worden opgenomen en alle agenten hebben een camera om hun activiteiten te filmen.

* Er komt ook een sluitend systeem om incidenten te melden.

* Het veiligheidspersoneel mag het schip nooit verlaten om piraten te achtervolgen. Dat laatste kunnen alleen Belgische oorlogsschepen doen.

* Firma's die de regels overtreden kunnen een administratieve boete tot 25.000 euro krijgen. Die som kan verdubbeld worden bij herhaling binnen de drie jaar.

* Piraten kunnen vervolgd worden nadat een proces-verbaal is opgesteld en het bewijsmateriaal is inbeslaggenomen. Dat kan alleen door de kapitein van het schip gebeuren. Als die geen Belg is, dan mag dit in het Engels. De kapitein wordt géén officier van gerechtelijke politie, maar hij voert zijn taken uit in opdracht van het federaal parket.

* De wet loopt slechts tot 31 december 2014. Ze wordt dan geëvalueerd en kan ook worden verlengd. Dit is dus een van de weinige Belgische wetten met een "zonsondergangclausule": ze stopt op een vaste datum.

9. WAT IS HET BELANG VAN DEZE WET?

Deze wet is natuurlijk belangrijk voor de sector. Maar ook om principiële redenen. Want ze hevelt taken van een gewapende macht (het leger) over naar een privébeveiligingsfirma. Dat is een heel belangrijke stap. Hoewel slechts 12 Belgische bedrijven in aanmerking komen voor de nieuwe wet op de zeepiraterij, toch moet ze gekadeerd worden in het "kerntakendebat", waarbij de taken tussen privé- en publieke beveiliging (vnl. politie dan) herverdeeld worden. Deze discussie is momenteel volop bezig, de Kamercommissie Binnenlandse Zaken organiseerde er al hoorzittingen over. Sommige partijen, zoals Open Vld, willen veel meer taken overhevelen van de politie naar de privésctor, maar de PS wil dat nu net niet. Er is nog geen beslissing.

België telt momenteel 1 privébeveiliger per 703 inwoners en 1 politieman per 266 inwoners. In 2011 werkten 15.837 mensen in de privébewakingssector, iets meer dan bij de federale politie. Volgens deskundige Jan Cappelle (Binnenlandse Zaken) is de interne markt voor de privébewakingssector verzadigd. Als het aantal personeelsleden dan toch in vijf jaar tijd met bijna de helft is gestegen, dan komt dat vooral omdat steeds meer opdrachten worden toegekend door overheden en internationale instellingen (Navo, EU e.d.).

De privéfirma's willen uitbreiden, ze willen een reeks taken van de politiediensten overnemen. Ze denken zelf aan: bewaking van overheidsgebouwen (ambassades, rechtbanken, kazernes), beheer van gevangenissen en asielcentra, grenscontroles, beveiligd vervoer van gerechtsstukken, mobiele patrouilles in woon- en winkelzones op de openbare weg, beheer van elektronische enkelbanden, begeleiding van gerechtsteruwaarders naar agressieve cliënten, bewaking van parkings op autosnelwegen e.d.

De federale politie wil zelf wel een aantal taken afstoten, bv. de begeleiding van VIP's, de bewaking van publieke gebouwen, de parkeerproblematiek rond de luchthaven e.d. Maar de veiligheid op de openbare weg moet een politietaak blijven, zo menen zij. De politie wijst ook op mogelijke ontsporingen en zelfs corruptie als te veel taken zouden worden overgeheveld naar een sector, waar het personeel minder goed is opgeleid en minder wordt betaald van bij de politie zelf en waar het personeelsverloop jaarlijks 20% bedraagt.

Zijn er dan zoveel misbruiken? Jan Cappelle (Binnenlandse Zaken) stipte aan dat in de bewakingssector zware feiten van geweld tegen personen uitzonderlijk zijn, behalve in de sector van het uitgaansleven. Gevaarlijke werkomstandigheden zijn beperkt, maar komen veel voor in niches zoals winkelinspectie, uitgaansleven en mobiele bewaking. Niet-naleving van sociale en fiscale verplichtingen blijft een groot probleem.

De wet op de zeepiraterij kadert dus in een veel ruimer debat, waarover het laatste woord zeker nog niet is gezegd. Omdat ze een beveiligingstaak met wapens overhevelt van de openbare macht (het leger) naar een privéfirma is ze een belangrijk element in deze discussie.

Archieffoto

*****************************************

Lees ook:

Kamer keurt eerste wet tegen zeepiraterij goed

*****************************************

Het dagelijkse nieuws over het justitiebeleid vindt U door in de functie "zoeken" rechtsboven op deze site de letters JDW in te tikken.

*****************************************